Cây xương khỉ, vị thuốc quý với nhiều công dụng

Cây xương khỉ có tác dụng hỗ trợ điều trị nhiều bệnh, đặc biệt là các vấn đề về xương khớp, gan, và viêm nhiễm. Cây giúp giảm đau xương khớp, hỗ trợ liền xương, giảm men gan, và điều trị các bệnh về gan như viêm gan, vàng da. Ngoài ra, nó còn có công dụng kháng viêm, chống oxy hóa và hỗ trợ điều trị ung thư giai đoạn đầu.

I Đặc điểm của cây xương khỉ

Dưới đây là đặc điểm sinh học chi tiết của cây Xương khỉ:

1. Phân loại khoa học:

• Giới (Regnum): Plantae

• Ngành (Phylum): Tracheophyta

• Lớp (Class): Magnoliopsida

• Bộ (Order): Lamiales

• Họ (Family): Acanthaceae (Họ Ô rô)

• Chi (Genus): Justicia

• Loài (Species): Justicia gendarussa Burm.f.

• Tên đồng nghĩa: Gendarussa vulgaris Nees.

• Tên thường gọi khác: Cây Mảnh cộng, cây Bìm bịp, cây Bướm bạc.

2. Đặc điểm hình thái thực vật:

• Dạng sống: Là cây bụi nhỏ, cao trung bình từ 1 – 2 mét, thân nhẵn, phân nhiều cành nhánh. Khi còn non, thân có màu xanh lục, sau chuyển dần sang màu nâu xám.

• Lá: Lá đơn, nguyên, mọc đối xứng từng đôi một. Phiến lá hình mác thuôn dài (hình ngọn giáo), dài khoảng 7-15 cm, rộng 2-3 cm. Mép lá nguyên, đầu lá nhọn. Gân lá nổi rõ, có 5-7 cặp gân phụ. Mặt lá màu xanh thẫm, bóng. Lá non có thể có màu tím hoặc nâu đỏ.

• Hoa: Hoa mọc thành cụm dạng bông ở đầu cành hoặc kẽ lá. Hoa có màu trắng, hồng nhạt hoặc pha tím, thường có các đốm màu tím hồng. Hoa có cấu trúc điển hình của họ Acanthaceae với môi trên và môi dưới.

• Quả: Quả nang, dài chứa 4 hạt.

• Rễ: Rễ chùm, phát triển mạnh.

3. Đặc điểm sinh thái:

• Phân bố: Cây mọc hoang ở nhiều nơi, phổ biến ở các nước Đông Nam Á, Ấn Độ, Trung Quốc. Ở Việt Nam, cây thường thấy ở ven đường, bờ rào, đồi núi thấp, các vùng đất ẩm từ Bắc vào Nam.

• Sinh trưởng: Là cây ưa sáng hoặc chịu bóng bán phần, có tốc độ sinh trưởng nhanh, sức sống mạnh mẽ. Cây phát triển tốt ở đất ẩm, giàu mùn.

• Nhân giống: Chủ yếu bằng phương pháp giâm cành, cành giâm rất dễ ra rễ và phát triển thành cây mới.

4. Thành phần hóa học chính (theo nghiên cứu hiện đại):
Các nghiên cứu đã phân lập được nhiều hoạt chất sinh học trong cây Xương khỉ, bao gồm:

• Alkaloid: Chứa các alkaloid đặc trưng, một trong những nhóm chất được cho là có tác dụng sinh học quan trọng.

• Flavonoid: Bao gồm kaempferol, quercetin… có tác dụng chống oxy hóa, kháng viêm.

• Tanin: Chất có vị chát, có tác dụng săn se.

• Sterol: Các hợp chất sterol thực vật.

• Các acid hữu cơ, đường, vitamin và khoáng chất.

II Công dụng chữa bệnh của cây xương khỉ

Nghiên cứu từ các nhà khoa học cho thấy cây xương khỉ chứa hàm lượng lớn hoạt chất flavonoid có tác dụng kháng viêm, làm chậm quá trình lão hóa của cơ thể. Các hoạt chất khác có trong xương khỉ như flavon, glycosind, vitamin và khoáng chất, tanin, chất xơ… Vì vậy, công dụng của cây xương khỉ đối với sức khỏe con người đã được chứng minh cả trong Y Học Hiện Đại và Y Học Cổ Truyền:

– Công dụng theo Y Học Hiện Đại:

• Hỗ trợ điều trị bệnh ung thư giai đoạn đầu. Hoạt chất flavonoid trong dược liệu xương khỉ có công dụng chống oxy hóa cực mạnh, do đó giúp tăng cường lưu thông máu, ngăn chặn sự phát triển của các tế bào ung thư;
• Hỗ trợ cầm máu;
• Giúp làm giảm sẹo, nhanh lành vết thương, hỗ trợ điều trị các bệnh lý về da.

– Công dụng theo Y Học Cổ Truyền:

Trong Đông y, cây Xương khỉ có vị ngọt, nhạt, tính bình, quy vào các kinh Can, Thận. Công năng chủ yếu là thanh can, lợi đảm, khử ứ, tiêu thũng, chỉ thống (giảm đau), khu phong trừ thấp.

Theo Đông y, cây xương khỉ chứa hàm lượng lớn tanin, flavonoid, vitamin và khoáng chất, glycosid… tạo nên những giá trị y học của vị thuốc này. Một số công dụng cụ thể như sau:

• Tăng cường sức khỏe, cung cấp dinh dưỡng và nâng cao sức đề kháng của cơ thể;
• Điều trị viêm dạ dày, viêm họng và các bệnh lý ngoài da như vàng mắt, vàng da…;
• Hỗ trợ làm giảm đường máu, hạ cholesterol;
• Hỗ trợ điều trị viêm gan, lợi mật, mát gan, lưu thông máu và cải thiện huyết áp;
• Điều trị các bệnh lý về xương khớp như phong tê thấp, đau nhức, gãy, còi xương;
• Hỗ trợ điều trị bệnh ung thư như u hạch, phổi, gan…;
• Công dụng giảm men gan; phục hồi chức năng gan bị tổn thương do các chất độc hại, bia rượu.

III Bài thuốc chữa bệnh bằng cây xương khỉ

Từ những công dụng của cây xương khỉ đối với sức khỏe con người mà dược liệu này được sử dụng trong nhiều bài thuốc điều trị bệnh. Một số bài thuốc cụ thể như sau:

3.1. Bài thuốc hỗ trợ điều trị ung thư giai đoạn đầu

Hoạt chất flavonoid trong cây xương khỉ có công dụng tốt trong việc ức chế sự phát triển của tế bào ung thư và giảm tác dụng phụ trong xạ trị điều trị ung thư.

• Bài thuốc 1: Dùng 10 lá cây xương khỉ đã được rửa sạch, đem nhai kỹ và nuốt. Mỗi ngày thực hiện 5 lần và duy trì trong thời gian 3 tháng sẽ giúp làm giảm các cơn đau. Trường hợp bệnh lý đã kéo dài có thể tăng liều lên 15 lá mỗi lần dùng và ăn 6 lần mỗi ngày;
• Bài thuốc 2: Bài thuốc có công dụng phòng ngừa sự tái phát và di căn của các tế bào ung thư. Chế biến bài thuốc như sau: Dùng 20g hoa đu đủ đực, 30g cây xạ đen và 30g cây xương khỉ. Hỗn hợp dược liệu đem sắc với 1,5 lít nước đến khi còn 1 lít dung dịch thì dừng. Chia nước thuốc thu được thành nhiều lần uống trong ngày.

3.2. Bài thuốc trị viêm gan, xơ gan, vàng da

– Bài thuốc 1: Dùng 30g cây xương khỉ, 15g mỗi vị thuốc gồm trần bì, lá vọng cách, 20g râu ngô, 10g sâm đại hành. Sắc hỗn hợp dược liệu với 1,5 lít nước đến khi còn 800ml thì dừng lại. Nước thuốc được chia nhiều lần uống trong ngày.

– Bài thuốc 2: Dùng 30g cây xương khỉ, 15g sâm đại hành, 20g râu ngô, 12g lá vọng cách, 12g lá quao, 10g trần bì. Sắc hỗn hợp dược liệu với 1,5 lít nước sôi với lửa nhỏ trong thời gian 30 phút. Nước thuốc được chia 3 lần uống trong ngày.

3.3. Bài thuốc chữa ho

Điều trị ho là một trong những công dụng quan trọng khi trả lời câu hỏi “lá xương khỉ có tác dụng gì?”. Theo đó, lá xương khỉ chứa hoạt chất có tính đề kháng mạnh nên giúp ức chế, tiêu diệt virus gây viêm phế quản. Vì vậy, người bệnh có triệu chứng ho khan, ngứa cổ, mệt mỏi, đau đầu… có thể dùng 8 lá dược liệu này ăn 3 lần mỗi ngày (mỗi lần dùng cách nhau 1 giờ) sẽ giúp giảm triệu chứng ho nhanh chóng và hiệu quả.

3.4. Bài thuốc chữa đau dạ dày

Dùng lá cây xương khỉ tươi đem rửa sạch, thêm một vài hạt muối hột rồi đem nhai kỹ và nuốt. Mỗi ngày dùng 3 – 8 lá cây, chia thành 2 lần dùng trước bữa ăn để đạt hiệu quả điều trị cao.

3.5. Bài thuốc chữa tiểu buốt, tiểu rắt và ra máu

Dùng 9 lá cây xương khỉ đem rửa sạch và nhai sống 3 lần mỗi ngày. Dùng bài thuốc liên tục 1 tháng giúp giảm các triệu chứng bệnh một cách hiệu quả.

3.6. Bài thuốc trị phong thấp

Dùng 30g cây bìm bịp, 20g mỗi vị thuốc gồm cây gối hạc, tầm gửi dâu và cây cổ trâu. Đem sắc hỗn hợp dược liệu trong 1,5 lít nước đến khi còn 800ml thì dừng, chia nước thuốc thành 2 – 3 lần uống trong ngày.

3.7. Bài thuốc trị gai cột sống đau nhức xương, thoái hóa cột sống

Dùng 80g cây xương khỉ tươi, 50g đại hành tươi và 50g ngải cứu. Giã nhuyễn hỗn hợp dược liệu, xào nóng với giấm sau đó dùng đắp vào vị trí đau và băng cố định lại. Người bệnh nên thực hiện bài thuốc vào buổi tối trước khi đi ngủ, để nguyên vị trí đắp thuốc đến sáng rồi gỡ. Duy trì sử dụng bài thuốc từ 5 – 10 ngày sẽ giúp tăng hiệu quả điều trị.

3.8. Bài thuốc trị bong gân, đau nhức do gãy xương

Dùng 80g cây bìm bịp, 50g ngải cứu và 50g sâm đại hành. Hỗn hợp dược liệu được nấu nóng với giấm và đắp lên vết thương, dùng gạc băng lại trong thời gian từ 5 – 6 tiếng. Duy trì thực hiện bài thuốc từ 5 – 10 ngày để tăng hiệu quả điều trị.

3.9. Bài thuốc chữa trĩ

Dùng 7 – 10g lá cây xương khỉ tươi đem rửa sạch và giã nát, đắp vào vùng hậu môn bị trĩ với tần suất 2 lần mỗi ngày.

3.10. Bài thuốc trị cảm cúm

Dùng 1 nắm lá cây bìm bịp đem ăn sống với tần suất cách 1 giờ ăn 8 lá sẽ có công dụng hạ sốt, giảm đau. Bên cạnh đó, dùng lá cây nấu cháo và thêm một ít gừng, hạt tiêu sẽ có công dụng giải cảm tức thì.

3.11. Bài thuốc cầm máu

Công dụng cầm máu của cây xương khỉ được thể hiện qua các bài thuốc sau đây:

• Bài thuốc 1: Dùng một ít lá cây đã rửa sạch, thêm một ít muối rồi nhai sống;
• Bài thuốc 2: Dùng 7 – 10 lá cây xương khỉ đã được phơi khô sắc lấy nước uống với tần suất 2 – 3 lần mỗi ngày, trước bữa ăn sáng. Sử dụng bài thuốc liên tục 1 tuần sẽ cho thấy công dụng hiệu quả.

3.12. Bài thuốc chữa lở loét, sẹo lồi và hạn chế mụn

Dùng khoảng 1 nắm lá cây bìm bịp đã được rửa sạch, giã nát và bôi lên vùng da bị sẹo mụn, lở loét. Thực hiện bài thuốc với tần suất 2 lần mỗi tuần trong 2 tháng sẽ đem lại hiệu quả cao, lấy lại vẻ đẹp mịn màng cho làn da.

IV Những lưu ý quan trọng khi sử dụng cây xương khỉ

• Lưu ý quan trọng từ chuyên gia:

  1. Tên gọi dễ nhầm lẫn: “Cây xương khỉ” là tên gọi dân gian và có thể chỉ nhiều loại cây khác nhau ở các địa phương. Để đảm bảo an toàn và hiệu quả, cần xác định đúng loài Justicia gendarussa. Tốt nhất nên tham khảo người có chuyên môn.

  2. Bài thuốc và cách dùng: Tùy theo mục đích sử dụng, có thể dùng lá tươi giã đắp ngoài (cho chấn thương, sưng tấy) hoặc phơi khô sắc uống (cho các bệnh về gan, xương khớp). Liều lượng và cách phối hợp với các vị thuốc khác cần có sự tư vấn của thầy thuốc.

  3. Thận trọng: Mặc dù được coi là khá an toàn, chưa có báo cáo đầy đủ về độc tính. Phụ nữ có thai, cho con bú, người có cơ địa dị ứng hoặc đang dùng thuốc Tây điều trị bệnh mạn tính nên thăm khám và hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

  4. Không tự ý thay thế thuốc chữa bệnh: Các thông tin trên mang tính chất tham khảo. Cây thuốc có thể hỗ trợ trong một số tình trạng bệnh lý, nhưng không thể thay thế hoàn toàn cho các phác đồ điều trị chính thống, đặc biệt với các bệnh nặng như viêm gan, ung thư.