Phong hàn là gì, vì sao chúng ta bị nhiễm phong hàn?

Phong hàn là một khái niệm quan trọng trong y học cổ truyền, đóng vai trò đáng kể trong việc giải thích nguyên nhân và cơ chế gây bệnh của nhiều loại bệnh tật. Bài viết này sẽ đi sâu vào tìm hiểu về phong hàn, nguyên nhân gây nhiễm phong hàn, các triệu chứng đặc trưng cũng như cách phòng ngừa và điều trị hiệu quả. Thông qua việc hiểu rõ về phong hàn, chúng ta có thể chăm sóc sức khỏe bản thân tốt hơn, đặc biệt là trong những thời điểm thời tiết thay đổi bất thường.

Phong hàn là gì?

Phong hàn là một khái niệm phức tạp trong y học cổ truyền, đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về mối quan hệ giữa con người và môi trường xung quanh. Để hiểu rõ hơn về phong hàn, chúng ta cần đi sâu vào nguồn gốc, đặc điểm và tác động của nó đối với sức khỏe con người.

Định nghĩa và nguồn gốc của phong hàn

Trong y học cổ truyền, phong hàn được coi là hai trong số sáu tà khí (lục tà) có khả năng gây bệnh cho con người. Sáu tà khí này bao gồm phong (gió), hàn (lạnh), thử (nóng), thấp (ẩm), táo (khô) và hỏa (nóng bức). Khi phong và hàn kết hợp lại với nhau, chúng tạo thành một yếu tố bệnh lý gọi là phong hàn.

Phong (gió) trong y học cổ truyền không chỉ đơn thuần là gió tự nhiên mà chúng ta cảm nhận được. Nó còn được hiểu là một dạng năng lượng có khả năng xâm nhập vào cơ thể, gây ra các rối loạn chức năng. Phong được coi là “bách bệnh chi tiên” – nguyên nhân đứng đầu của trăm bệnh, vì nó có khả năng đưa các tà khí khác vào cơ thể.

Hàn (lạnh) cũng không chỉ đơn giản là cảm giác lạnh thông thường. Trong y học cổ truyền, hàn được xem là một yếu tố có thể làm chậm quá trình trao đổi chất, gây ứ trệ khí huyết và làm suy yếu các chức năng sinh lý của cơ thể.

Khi phong và hàn kết hợp lại, chúng tạo ra một tác động mạnh mẽ hơn đối với cơ thể. Phong hàn có thể xâm nhập vào cơ thể qua da, lỗ chân lông, mũi, miệng và các khe hở khác, gây ra nhiều triệu chứng khó chịu và bệnh lý.

Cơ chế tác động của phong hàn đến cơ thể

Khi phong hàn xâm nhập vào cơ thể, nó thường gây ra một loạt các phản ứng và rối loạn chức năng. Đầu tiên, phong hàn có thể làm co mạch máu, giảm lưu thông khí huyết. Điều này dẫn đến việc giảm cung cấp oxy và chất dinh dưỡng cho các mô và cơ quan, gây ra cảm giác mệt mỏi, đau nhức.

Ngoài ra, phong hàn còn có thể ảnh hưởng đến hệ miễn dịch của cơ thể. Khi cơ thể tiếp xúc với phong hàn, hệ thống phòng vệ tự nhiên có thể bị suy yếu, tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn và virus xâm nhập, gây bệnh.

Phong hàn cũng có thể tác động đến hệ thống kinh lạc trong cơ thể. Theo quan điểm của y học cổ truyền, kinh lạc là hệ thống vận chuyển khí huyết và thông tin trong cơ thể. Khi phong hàn xâm nhập vào kinh lạc, nó có thể gây ra tình trạng tắc nghẽn, dẫn đến các triệu chứng như đau nhức, tê bì ở các vùng cơ thể khác nhau.

Phân biệt phong hàn với các tà khí khác

Mặc dù phong hàn là một trong những nguyên nhân gây bệnh phổ biến, nhưng nó không phải là yếu tố duy nhất. Để có cách điều trị hiệu quả, việc phân biệt phong hàn với các tà khí khác là rất quan trọng.

Phong hàn thường gây ra các triệu chứng như sợ lạnh, sốt nhẹ, đau đầu, nghẹt mũi, chảy nước mũi trong. Trong khi đó, phong nhiệt (kết hợp của gió và nhiệt) thường gây ra các triệu chứng như sốt cao, đau họng, khát nước, chảy nước mũi đặc màu vàng.

Phong thấp (kết hợp của gió và ẩm) lại có những đặc điểm khác như cảm giác nặng nề, đau nhức các khớp, đặc biệt là khi thời tiết thay đổi.

Việc phân biệt chính xác loại tà khí xâm nhập vào cơ thể sẽ giúp xác định phương pháp điều trị phù hợp, đảm bảo hiệu quả cao nhất trong việc phục hồi sức khỏe.

Nguyên nhân gây nhiễm phong hàn

Phong hàn, mặc dù là một khái niệm trong y học cổ truyền, nhưng có những nguyên nhân rất cụ thể và gần gũi với cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Việc hiểu rõ các nguyên nhân này sẽ giúp chúng ta có biện pháp phòng ngừa hiệu quả hơn.

Tiếp xúc trực tiếp với thời tiết lạnh

Đây được coi là nguyên nhân phổ biến nhất gây nhiễm phong hàn. Khi cơ thể tiếp xúc trực tiếp với môi trường lạnh, đặc biệt là khi không được bảo vệ đầy đủ, phong hàn có thể dễ dàng xâm nhập vào cơ thể thông qua da và các lỗ chân lông.

Việc ra ngoài trời lạnh mà không mặc đủ ấm là một ví dụ điển hình. Khi cơ thể đột ngột tiếp xúc với nhiệt độ thấp, các mạch máu co lại để giữ nhiệt, đồng thời làm giảm lưu lượng máu đến các cơ quan ngoại vi. Điều này không chỉ gây ra cảm giác khó chịu mà còn làm suy yếu hệ thống phòng vệ tự nhiên của cơ thể.

Tắm nước lạnh, đặc biệt là khi cơ thể đang nóng hoặc mệt mỏi, cũng là một nguyên nhân gây nhiễm phong hàn. Sự thay đổi nhiệt độ đột ngột có thể gây sốc nhiệt cho cơ thể, làm rối loạn quá trình điều hòa thân nhiệt và tạo điều kiện cho phong hàn xâm nhập.

Ngồi trong phòng điều hòa quá lạnh trong thời gian dài cũng là một yếu tố nguy cơ. Mặc dù nhiều người cảm thấy thoải mái trong môi trường mát mẻ, nhưng việc tiếp xúc liên tục với không khí lạnh có thể làm suy yếu hệ miễn dịch và tăng nguy cơ nhiễm phong hàn.

Thay đổi thời tiết đột ngột

Sự thay đổi thời tiết đột ngột, đặc biệt là từ nóng sang lạnh, là một trong những nguyên nhân chính gây nhiễm phong hàn. Cơ thể con người cần thời gian để thích nghi với những thay đổi về nhiệt độ và độ ẩm trong môi trường. Khi thời tiết thay đổi quá nhanh, cơ chế điều hòa thân nhiệt của cơ thể không kịp phản ứng, tạo cơ hội cho phong hàn xâm nhập.

Trong những ngày giao mùa, khi nhiệt độ có thể thay đổi đáng kể giữa ngày và đêm, nguy cơ nhiễm phong hàn càng cao hơn. Vào buổi sáng, thời tiết có thể mát mẻ, nhưng đến trưa lại nóng bức, rồi chiều tối lại trở nên se lạnh. Sự thay đổi liên tục này khiến cơ thể khó thích nghi, dẫn đến tình trạng mất cân bằng và dễ bị tác động bởi các yếu tố bên ngoài.

Ngoài ra, việc di chuyển giữa các môi trường có nhiệt độ chênh lệch lớn cũng là một hình thức thay đổi thời tiết đột ngột. Ví dụ, từ ngoài trời nắng nóng bước vào phòng điều hòa lạnh, hoặc ngược lại, từ trong nhà ấm áp bước ra ngoài trời giá rét, đều có thể gây sốc nhiệt cho cơ thể và tăng nguy cơ nhiễm phong hàn.

Mệt mỏi, sức đề kháng kém

Tình trạng mệt mỏi kéo dài và sức đề kháng suy giảm là một trong những yếu tố nội tại quan trọng làm tăng nguy cơ nhiễm phong hàn. Khi cơ thể mệt mỏi, các cơ chế bảo vệ tự nhiên như hệ thống miễn dịch, khả năng điều hòa thân nhiệt đều bị ảnh hưởng, tạo điều kiện thuận lợi cho phong hàn xâm nhập.

Stress kéo dài là một nguyên nhân phổ biến gây suy giảm sức đề kháng. Khi chúng ta bị stress, cơ thể sản xuất hormone cortisol, nếu tình trạng này kéo dài sẽ làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến cơ thể dễ bị tổn thương trước các tác nhân gây bệnh, bao gồm cả phong hàn.

Chế độ ăn uống không hợp lý, thiếu chất dinh dưỡng cũng là một yếu tố làm giảm sức đề kháng. Thiếu hụt các vitamin và khoáng chất cần thiết như vitamin C, vitamin D, kẽm… có thể làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến cơ thể dễ bị tổn thương trước các tác nhân gây bệnh từ môi trường.

Ngoài ra, việc lạm dụng rượu bia, thuốc lá cũng là nguyên nhân làm suy giảm sức đề kháng. Các chất này không chỉ gây độc hại trực tiếp cho cơ thể mà còn làm suy yếu khả năng phòng vệ tự nhiên, tạo điều kiện cho phong hàn và các tác nhân gây bệnh khác xâm nhập.

Không giữ ấm cơ thể đúng cách

Việc không giữ ấm cơ thể đúng cách, đặc biệt là trong thời tiết lạnh, là một nguyên nhân quan trọng dẫn đến nhiễm phong hàn. Theo quan điểm của y học cổ truyền, có những vùng trên cơ thể đặc biệt nhạy cảm với phong hàn và cần được bảo vệ kỹ lưỡng.

Vùng cổ và gáy là một trong những nơi dễ bị phong hàn xâm nhập nhất. Đây là nơi có nhiều huyệt đạo quan trọng theo quan điểm của y học cổ truyền, và cũng là nơi có nhiều mạch máu lớn gần bề mặt da. Việc để hở vùng cổ khi trời lạnh có thể khiến phong hàn dễ dàng xâm nhập vào cơ thể thông qua các huyệt đạo này.

Vùng lưng, đặc biệt là phần thắt lưng, cũng cần được giữ ấm cẩn thận. Theo y học cổ truyền, vvùng lưng chứa nhiều điểm huyệt quan trọng và có vai trò rất lớn trong việc duy trì sức khỏe tổng thể của cơ thể. Khi phần thắt lưng bị lạnh, không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn có thể dẫn đến các triệu chứng đau nhức, mệt mỏi. Do đó, việc mặc áo khoác dài hay sử dụng khăn quàng cổ để bảo vệ những vùng này là cực kỳ cần thiết.

Bên cạnh đó, đôi chân cũng là một trong những bộ phận cần được giữ ấm. Đôi chân lạnh không chỉ gây cảm giác khó chịu mà còn làm chậm lưu thông máu, từ đó làm suy yếu hệ miễn dịch. Rất nhiều người thường không chú ý đến việc mang tất hoặc giày ấm khi ra ngoài trời lạnh, điều này góp phần gia tăng nguy cơ bị nhiễm phong hàn.

Cuối cùng, việc giữ ấm không chỉ đến từ trang phục bên ngoài mà còn cần phải có chế độ ăn uống hợp lý để tạo ra nhiệt cho cơ thể. Những thực phẩm như gừng, tỏi hay canh nóng có khả năng làm ấm cơ thể từ bên trong, giúp chúng ta chống lại cái lạnh hiệu quả hơn.

Triệu chứng của bệnh phong hàn

• Sốt nhẹ: Thường kèm theo cảm giác ớn lạnh, sợ gió.
• Đau đầu: Đau nhức ở vùng trán và thái dương.
• Mệt mỏi: Cơ thể mệt mỏi, đau nhức các khớp.
• Hắt hơi, sổ mũi: Chảy nước mũi trong, nghẹt mũi.
• Ho: Ho khan hoặc có đờm trắng.
• Đau họng: Cảm giác đau rát họng.

Lưu ý: Các triệu chứng trên có thể khác nhau tùy thuộc vào cơ địa và mức độ nghiêm trọng của bệnh.

Phòng ngừa và điều trị bệnh phong hàn

• Giữ ấm cơ thể: Mặc ấm khi trời lạnh, đặc biệt là vùng cổ, lưng và chân.
• Tránh tiếp xúc trực tiếp với thời tiết lạnh: Hạn chế ra ngoài trời lạnh, khi ra ngoài nên mặc đủ ấm.
• Tăng cường sức đề kháng: Ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng, ngủ đủ giấc, tập thể dục đều đặn.
• Khi bị bệnh: Có thể sử dụng các bài thuốc dân gian hoặc thuốc tây y để điều trị theo chỉ định của bác sĩ.

Một số bài thuốc dân gian thường dùng để điều trị phong hàn:

• Gừng: Gừng có tác dụng làm ấm cơ thể, giảm đau. Có thể pha nước gừng nóng uống hoặc đắp gừng lên trán để giảm đau đầu.
• Tỏi: Tỏi có tác dụng kháng khuẩn, tăng cường sức đề kháng. Có thể ăn tỏi sống hoặc nấu chín.
• Ô mai: Ô mai có vị chua ngọt, giúp giải cảm, giảm ho.

Lưu ý: Bài viết này chỉ mang tính chất tham khảo, không thay thế cho lời khuyên của bác sĩ. Nếu các triệu chứng bệnh trở nên nghiêm trọng, bạn nên đến bệnh viện để được khám và điều trị kịp thời.

Kết luận

Phong hàn là một bệnh lý phổ biến trong y học cổ truyền, thường xảy ra khi cơ thể không được bảo vệ đầy đủ trước tác động của phong và hàn. Việc nhận biết nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa là vô cùng cần thiết để bảo vệ sức khỏe bản thân. Bằng cách giữ ấm cơ thể đúng cách, chăm sóc sức đề kháng và chú ý đến sự thay đổi thời tiết, chúng ta hoàn toàn có thể giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh phong hàn. Nếu đã không may mắc bệnh, việc áp dụng các bài thuốc dân gian và tư vấn bác sĩ sẽ giúp phục hồi sức khỏe nhanh chóng hơn.

Hy vọng rằng qua bài viết này, bạn đọc sẽ có thêm kiến thức hữu ích về phong hàn và các biện pháp phòng tránh hiệu quả. Sức khỏe luôn là tài sản quý giá nhất, vì vậy hãy luôn chú ý để bảo vệ bản thân khỏi những tác nhân gây hại từ môi trường bên ngoài.

Nguồn: Cao dược liệu Việt Nam